10 năm viết lách - Từ vụng về, đến chủ động

Lá thư hôm nay ngoài là cơ hội để tôi nhìn lại 10 năm viết lách, cũng mong trong nội dung chứa điều gì đó ý nghĩa, như một cách để tôi cổ vũ cậu vững bước trên con đường viết lách cậu muốn theo đuổi.

Xin chào, bạn thân mến,

Dạo này, cậu đang viết về điều gì vậy? Có thể chia sẻ với tôi đôi dòng cậu tâm đắc nhất được không?

Gần đây, tôi viết một câu chuyện, nhưng chỉ viết được 1% đã tự ti mà muốn ngừng rồi. Mấy hồi, tôi cứ ngồi viết trong tâm trạng thấp thỏm, lo lắng. Lo nó sẽ chán, lo nó sẽ bị chê, thậm chí, lo cả chuyện nó sẽ chẳng bao giờ hoàn thành được.

Cái tâm trạng này giống hệt những ngày đầu tiên tôi bắt đầu nghề viết lách. Mặc dù công việc hồi ấy cũng đơn giản thôi, nhưng bao giờ cũng vậy, mỗi khi bước ra khỏi vùng an toàn, ta đều có thể trở nên nhạy cảm và rất dễ bị lung lay.

Ấy thế mà cũng đã 10 năm qua đi kể từ lúc tôi viết bài viết đầu tiên trong lo lắng như vậy. Giờ đây, tôi đã trưởng thành, cách tôi viết và tâm thế của tôi khi viết cũng đã khác.

Để kỷ niệm cho dấu mốc này, tôi viết lá thư hôm nay, giãi bày một chút về hành trình mình đã đi qua. Một hành trình bắt đầu từ lối viết rất vụng về, bản năng, rồi dần dần trở nên tự tin hơn, làm chủ ngòi bút của mình tốt hơn xưa. Tôi hi vọng, lá thư hôm nay ngoài mang theo cơ hội để tôi nhìn lại 10 năm đã qua của mình, thì trong nội dung cũng sẽ chứa điều gì đó ý nghĩa, như một cách để tôi cổ vũ cậu vững bước trên con đường viết lách cậu muốn theo đuổi.

Có cần giỏi văn thì mới làm nghề viết?

Một câu hỏi thường gặp khi bàn về nghề viết là “Có cần phải giỏi văn thì mới làm nghề viết lách được không?”.

Câu trả lời của tôi sẽ thông qua một đoạn tổng kết như thế này.

Hồi học cấp 2, những bài văn của tôi chỉ loanh quanh 7, 8 điểm. Tôi từng đi thi đội tuyển văn năm lớp 8, sau đó, tiếp tục học lên đội tuyển năm lớp 9 và bị loại ngay trước kì thi. Lên cấp 3, tôi đỗ lớp chuyên Văn và đứng trong TOP 3 từ dưới lên. Những năm đó, thành tích của tôi bình thường. Trong thời gian rảnh, thi thoảng tôi tự viết truyện, tự viết thơ, viết bài nghị luận một cách ngẫu hứng.

Chủ đích của tôi khi nhắc lại những chuyện xa xưa như thế là bởi tôi nghĩ, nếu nhìn lại những gì mình trải qua, thì đối với tôi, hành trình viết lách không phải kiểu “from zero to hero”. Tức là tôi đã có cơ hội tiếp xúc và viết từ rất lâu rồi, chỉ là, phải thành thật rằng, khả năng của tôi không có gì vượt trội cả.

Cậu có thể hiểu câu chuyện của tôi theo hướng nào cũng được. Có thể là một người viết cần phải có tiềm năng thì mới làm nghề được, hoặc cũng có thể hiểu theo hướng một người với tiềm năng hạn chế, nhưng nếu có đủ sự kiên trì thì vẫn sẽ làm nghề được.

Trong trường hợp của tôi, tôi luôn cảm thấy, có lẽ, tồn tại đâu đó một mối duyên lành gắn kết tôi với việc viết. Có lẽ, trong con người tôi cũng có sự nhạy cảm nhất định với những con chữ, không quá xuất sắc nhưng cũng đủ dùng. Nó là điều kiện cần mà tôi may mắn có được. Còn điều kiện đủ chính là sự kiên trì, mà tính đến nay cũng được 10 năm rồi.

Từ vụng về đến chủ động

Trở lại với những năm đầu làm nghề viết, mà cụ thể hơn ở đây là tôi hay viết bài quảng cáo - marketing, nói chung là tôi viết rất vụng về. Tôi thường viết theo bản năng, câu chữ cầu kì, vòng vo. Dù mục đích trong từng nội dung đều đã có yêu cầu rõ ràng, nhưng cách triển khai thành bài chi tiết của tôi khá rối rắm.

Thực ra, tôi không nhận ra vấn đề này từ sớm. Bởi những công việc đầu tiên khá đơn giản. Đó chỉ là viết bài đăng trên Facebook hằng ngày, với mức lương 1 triệu đồng 1 tháng. Đôi khi là viết tin tức đơn giản cho báo Hoa Học Trò, vì lúc ấy, tôi là cộng tác viên của báo Hoa Học Trò.

Khi tốt nghiệp đại học, tôi vào làm lại một start-up nhỏ, có cơ hội viết nhiều dạng bài hơn. Từ bài đăng Facebook, đến bài đăng trên website, nội dung trên banner, poster, bài giới thiệu sản phẩm...

Một kỉ niệm vui hồi ấy là lúc tôi đi phỏng vấn về, các chị sếp yêu cầu tôi viết bài PR để kiểm tra năng lực. Khi nhận bài, chị đọc thấy rất hài lòng. Nhưng khi vào làm việc, tôi không thể viết tốt như lần đầu tiên nữa. Chị sếp luôn hỏi tôi: “Sao em không viết như bài test?”

Lúc ấy, tôi không biết câu trả lời, vì như tôi vẫn nói là tôi viết rất bản năng mà. Tôi không hiểu bản chất cách làm việc của mình, hay một bài viết quảng cáo cần những yếu tố gì. Thế nên, khi thay đổi tâm thế từ viết những gì mình muốn sang viết cho thương hiệu mình đại diện, tôi không làm sao biết mình sai ở đâu và cần sửa như thế nào.

Chuyển đến năm 2017, tôi bước vào nghề viết một cách có danh phận hơn là làm content writer tại công ty quảng cáo. May mắn cho tôi, là bạn leader đã kiên nhẫn ngồi chỉnh sửa cho tôi những lỗi sai về logic, về cách dùng từ, bạn nhắc tôi về nhóm khách hàng sẽ đọc bài viết của mình. Chính sự tỉ mỉ của bạn đã giúp tôi nhận ra vấn đề của mình, và quyết tâm rằng, cách viết bản năng của mình cần phải thay đổi. Kể từ đây, tôi bắt đầu nắn nót lại cách viết của mình. Quá trình này là vô tận, kéo dài từ khi đó đến bây giờ.

Năm 2021, tôi từng nghĩ đến chuyện từ bỏ nghề viết quảng cáo vì tôi chẳng muốn viết gì nữa. Nhưng cùng thời gian đó, tôi bắt đầu xây dựng CHUNG, chính việc viết cho CHUNG đã giúp tôi dần lấy lại tình cảm cho việc viết.

5 năm trở lại đây, tôi luyện bút một cách nghiêm túc hơn, và có ý thức hơn. Tôi dần làm chủ những gì mình viết. Tôi biết mình muốn viết điều gì, chọn cách viết như thế nào. Ngòi bút của tôi cũng hiếm khi bị bí, mà ngược lại, trở nên linh hoạt hơn khá nhiều. Dù chắc chắn là không thể nào hay như những nhà văn, người viết có danh tiếng khác, nhưng nghĩ về những sự thay đổi của bản thân để trở nên tốt hơn, tôi vẫn luôn hài lòng với kết quả tích cực như vậy.

Một vài kinh nghiệm thực chiến sau 10 năm viết

Bước sang năm thứ 10 gắn bó với viết lách, tôi thừa nhận rằng, sự nhạy bén đã rời đi để thay thế bằng sự ổn định, những ngôn từ hoa mỹ, lối so sánh bay bổng từng giúp tôi thấy mình giống 1 văn sĩ đã bị thay thế bởi từ ngữ đơn giản và mang chứa mục đích nào đó.

Thế nhưng, vỏ bọc của việc viết lách có thể thay đổi, nhưng, điều tuyệt vời là mối quan hệ giữa tôi và việc viết lách ngày càng gắn bó. Ý nghĩa của việc viết ngày càng vững chắc trong lòng tôi.

Trong lá thư hôm nay, tôi viết lại một vài kinh nghiệm thực chiến riêng của mình, thay cho sự cổ vũ của tôi dành cho cậu trên hành trình theo đuổi sự nghiệp viết lách. Hãy cố lên nhé!

Kinh nghiệm đầu tiên tôi muốn nhắc tới là viết cho đúng

Nếu là viết quảng cáo, viết đúng thông tin là yêu cầu quan trọng nhất. Bao gồm, đầu tiên là thông tin về thương hiệu, như tên của thương hiệu, tính cách của thương, nhóm khách hàng mục tiêu là ai… Thứ hai là thông tin sản phẩm, như tên, kí hiệu sản phẩm, tính năng nổi bật… Thứ ba là viết đúng thông điệp của chiến dịch hoặc mục đích của bài viết.

Đối với việc viết cho bản thân mình, con chữ mình viết ra cần phải đúng suy nghĩ của mình, và đúng sự thật - kể cả là sự thật mình từng không dám thừa nhận. Đôi khi, viết cho bản thân chính là quá trình ta phải lựa chọn giữa viết điều-mình-muốn-viết hay là hay viết nội dung người-khác-muốn-đọc.

Lợi ích của bên nào cũng quan trọng, nên sẽ thật tốt nếu có thể cân bằng, còn nếu không thì tôi nghĩ, ta sẽ phải chấp nhận hi sinh một giá trị nào đó.

Bạn thân mến, tôi đặt việc viết đúng là điều đầu tiên, cũng nhấn mạnh nó là điều quan trọng nhất, để mong cậu luôn cẩn thận khi viết. Bản thân tôi từng sai không ít lần, và cảm giác như mỗi lần mình sai một vài con chữ ấy, uy tín của mình bị ảnh hưởng, tệ hơn còn là ảnh hưởng tới cả khách hàng của mình nữa. Vì thế, hãy luôn cẩn thận nhé, bạn thân mến!

Mọi bài viết đều cần lên dàn bài

Khi mới viết lách kiếm tiền, tôi thường sa đà vào viết ngay khi nhận đề bài, chẳng bao giờ chịu dành vài phút suy nghĩ và lập dàn ý cho đàng hoàng. Hệ quả kéo theo là tay viết ngẫu hứng, não nghĩ ra cái gì là viết ngay cái đó, bài viết trở nên lộn xộn, khó hiểu, chẳng theo mạch nhịp gì.

Chính vì đã từng sai, nên tôi hiểu rằng, viết dàn bài là cách giúp ta sắp xếp đầy đủ các tư liệu cần thiết mà bài viết cần. Nhờ vậy, mà ta có thể viết đúng nội dung được yêu cầu, và không bị bí ý tưởng những khi trạng thái không tốt, những ngày cậu khó chịu, mỏi mệt, không thể nhập tâm viết bất kì điều gì.

Điều tiếp theo là khi viết bài, luôn cần sửa lại vài lần

Dù là bài viết ngắn chỉ 100, 200 chữ đăng trên Facebook, hay một bài PR đăng báo, bài blog cá nhân dài tới 2000 chữ, tất cả đều cần được chỉnh sửa vài lần.

Bước chỉnh sửa vô cùng quan trọng để đảm bảo ta viết đúng chính tả, đúng thông tin cần thiết, đúng yêu cầu của đề bài và đúng với định hướng đã quyết định ở dàn bài.

Trong quá trình sửa, có thể ta chỉ cần nắn nót lại câu từ cho rõ ràng, dễ hiểu hơn, hoặc, cũng có thể, ta sẽ phải cắt bỏ bớt vài chữ, vài câu, thậm chí cả đoạn.

Quá trình này có thể là khó khăn với nhiều người, vì ta sẽ phải cắt đi cả những đoạn mình siêu tâm huyết. Tuy nhiên, nếu nó không hề phục vụ cho ý tưởng đề ra, thì việc cắt bỏ là điều cần phải làm.

Cá nhân tôi gặp nhiều khó khăn nhất khi phải sửa những bài blog mình đăng lên CHUNG. Ở các phiên bản đầu tiên, tôi luôn ưu tiên trình bày mọi suy nghĩ chân thực nhất mình có. Tuy nhiên, chính vì là cảm hứng, là cảm xúc, nên câu từ, ý tưởng vô cùng lộn xộn. Nếu mang một phiên bản lộn xộn như vậy cho người khác đọc, chắc chắn không ai hiểu được, kể cả là chính bản thân tôi của vài năm sau.

Việc chỉnh sửa bài viết thực sự rất quan trọng và hãy chắc chắn với tôi nhé, là cậu sẽ không bỏ qua bước này, dù có thích bài viết của bản thân đến đâu.

Không bao giờ lười viết lại ý tưởng

Bạn thân mến, luôn kiên nhẫn lưu lại mọi ý tưởng nảy ra, dù cả khi đang nấu cơm hay lơ mơ ngủ nhé!

Tôi nói vậy là bởi, công việc viết lách là một quá trình dài rất dài. Trước khi bắt đầu, cậu sẽ cần nhiều thời gian để xây dựng ý tưởng, ngẫm nghĩ, đọc hiểu thông tin. Khi ý tưởng đã được nhào nặn kĩ lưỡng, quá trình viết xuống trở nên rất nhanh chóng, và không thể sai được nữa.

Vả lại, tôi tin rằng, viết lách cũng như tấm gương phản chiếu người viết. Mọi trạng thái của cậu đều thể hiện trên những con chữ. Thứ cậu biết rõ, con chữ của cậu cũng rất rõ ràng. Thứ cậu còn mơ hồ, con chữ cũng rất tối nghĩa và lan man.

Vì vậy, hãy viết lại ý tưởng ngay khi nó xuất hiện, nghĩ về nó thật nung và rồi viết xuống thật trọn vẹn nhé!

Lời kết

Bạn thân mến,

Ở lời kết của lá thư này, tôi hi vọng những chia sẻ của mình sẽ hữu ích với cậu ở khía cạnh nào đó. Nếu cậu cảm thấy băn khoăn, liệu mình có phù hợp với viết lách hay không, tôi có thể trả lời là, đừng nghĩ nữa mà hãy viết đi!

Bắt đầu viết ngay từ hôm nay, cứ viết và tận hưởng cảm xúc mình có khi viết. Mọi bài viết hôm nay đều có thể là căn cứ để cậu tìm thấy đáp án cậu muốn trong tương lai.

Bạn thân mến, chúc cậu sẽ luôn hạnh phúc trên hành trình viết lách!

Nếu có thể, hãy trở thành một tay viết thật chất lượng, thật đa tài.Còn nếu không thì hãy cứ vui vẻ với việc viết, ngay cả không có ai đọc.

Thương gửi cậu,

từ Thu.